ความเชื้อในหมู่บ้าน

              คนไทยย้อมีประเพณีและวัฒนธรรมที่แตกต่างจากชนเผ่าอื่นๆแต่ยังมีบางส่วนบางความเชื้อนั้นเหมือนกันกับชนเผ่าอื่นๆอีกมากมายและคนไทยย้อนั้นมีความเชื้อที่เกี่ยวกับเรื่องชีวิตหลังความตายของคนที่อยู่บ้านใกล้เรือนเคียง หรือเป็นหมู่บ้านเดียวกัน แต่ในปัจจุบันคนไทยย้อส่วนใหญ่ก็ยังนับถือ และปฏิบัติตามประเพณีและความเชื่อกันอยู๋ โดยส่วนมากจะแบ่งการกระทำหลังจากมีคนเสียชีวิตแล้ว บ้านที่อยู่ใกล้ หรือคุ้มนั้นๆ จะต้องปฏิบัติตามความเชื้อโดยจะถือการไม่ซักผ้า ไม่สระผม เพราะการกระทำเช่นนี้เปรียบเสมือนว่าเป็นการซักผ้า หรือสระผมให้คน คนนั้นที่เสียชีวิตแล้ว(คนไทยย้อนิยมเรียกกันว่าเป็นการซักผ้าหรือสระผมให้ผี)ซึ่งจะเป็นการสือถึงคนที่กระทำว่าจะไม่ดี หรือจะมีอะไรเกิดขึ้นกับคนนั้น ที่เกียวกับเรื่องที่ไม่ดี หรือเป็นการตักเตือนว่าคน คนนั้นจะมีปัญหาไม่ว่าจะมีความเจ็บป่วยหรือไม่สบายเล็กน้อย หรือมากกว่านี้ก็ได้ แต่ในปัจจุบันคนไทยย้อก็ยังสืบทอดต่อๆกันมาจนถึงรุ่นลูกและรุ่นหลาน จนถึงทุกวันนี้

เครื่องจักสานของคนไทยย้อ

             ในปัจจุบันคนไทยย้อส่วนใหญ่ยังมีผู้เฒ่าผู้แก่นั้นที่ยังคงสืบทอดและอนุรักษ์การสานเครื่องใช้จากไม้ไผ่และทำให้ประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพ ด้านการเกษตรเป็นหลัก จึงจำเป็นต้องอาศัยเครื่องมือเครื่องใช้จากการจักสาน เพราะสามารถนำวัตถุ ในท้องถิ่นมาผลิตได้ด้วยตนเอง และยังเป็นเครื่องมือเครื่องใช้พื้นบ้านที่มีประโยชน์ใช้สอยได้ดีเครื่องจักสานภาคอีสานหรือคนไทยย้อ

กระติบข้าวปัจจุบันและกระติบข้าวสมัยก่อน

ตะกร้าไม้ไผ่

สุ่มไก่

 ส่วนมากทำจากไม้ไผ่ ได้แก่ เครื่องจักสานพวกภาชนะต่าง ๆ เช่นกระติบข้าว  กระด้ง สุ่มไก่

ผ้าไทยพื้นบ้านของคนไทยย้อ

       ชาวไทยย้อถือว่าการทอผ้าเป็นกิจกรรมยามว่างหลังจากฤดูการทำนาหรือว่างจากงานประจำอื่นๆใต้ถุนบ้านแต่ละบ้านจะกางหูกทอผ้ากันแทบทุกครัวเรือนโดยผู้หญิงในวัยต่างๆ จะสืบทอดกันมาผ่านการจดจำและปฏิบัติจากวัยเด็กทั้งลวดลายสีสัน การย้อมและการทอ ผ้าที่ทอด้วยมือจะนำไปใช้ตัดเย็บทำเป็นเครื่องนุ่งห่ม หมอน ที่นอน ผ้าห่ม และการทอผ้ายังเป็นการเตรียมผ้าสำหรับการออกเรือนสำหรับหญิงวัยสาว ทั้งการเตรียมสำหรับตนเองและเจ้าบ่าว ทั้งยังเป็นการวัดถึงความเป็นกุลสตรี เป็นแม่เหย้าแม่เรือนของหญิงชาวอีสานอีก

       เนื่องจากอีสานมีชนอยู่หลายกลุ่มวัฒนธรรมการผลิตผ้าพื้นเมืองจึงแตกต่างกันไปตามกลุ่มวัฒนธรรม กลุ่มอีสานเหนือ เป็นกลุ่มชนเชื้อสายลาวที่มีกำเนิดในบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง และยังมีกลุ่มชนเผ่าต่างๆเช่น ข่า ผู้ไท โส้ แสก กระเลิง ย้อ ซึ่งกลุ่มไทยลาวนี้มีความสำคัญบิ่งในการผลิตผ้าพื้นเมืองของอีสานส่วนใหญ่เป็นผลผลิตจากฝ้ายและไหม แม้ว่าในปัจจุบันจะมีการนำเอาเส้นใยสังเคราะห์มาทอร่วมด้วย ผ้าที่นิยมทอกัยในแถบอีสานเหนือคือ ผ้ามัดหมี่ ผ้าขิด และผ้าแพรวา

อุปกรณ์หลักในการทำมาหากินของคนไทยย้อ

         ปัจจุบันเครื่องมือเครื่องใช้หรืออุปกรณ์การทำมาหากินบางอย่างทางภาคอีสานหรือรวมถึงคนไทยย้อใกล้สูญหายไปแล้ว แม้แต่ในชนบทยังเหลือน้อยหรือแทบไม่หลงเหลืออยู่เลยนอกจากในพิพิธภัณฑ์
เป็นที่น่าใจหายไม่น้อยเมื่อวัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิมค่อยๆถูกกลืนทีละน้อยๆ จากค่านิยมใหม่ๆอันเนื่องมาจากความเจริญก้าวหน้าก้าวล้ำทางเทคโนโลยีต่างๆ จึงอดคิดไม่ได้ถ้าหากความภาคภูมิของบรรพบุรุษต้องมาเลือนหายไปอย่างไม่ย้อนคืน 

ข่อง

สวิง จอบ

           แต่คนไทยย้อบางส่วนหรือคนบางพื้นที่ก็ยังมีใช้อยู่เป็นส่วนน้อยเพื่อให้เยาวชนรุ่นหลังตลอดจนผู้ใฝ่รู้และเพื่อเตือนความจำให้กับผู้อ่านทุกท่าน ให้คิด หวนกลับไปถึงอดีตที่มากล้นความโอบอ้อมอารี ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ของคนร่วมสังคม การดำเนินชีวิตที่เรียบง่ายพอเพียง ท่ามกลางบรรยากาศไอดินกลิ่นควาย ทุกอย่าง อุดมสมบูรณ์ในน้ำมีปลาในนามีข้าว อย่างไรก็ตามเมื่ออดีตที่จะเลือนหายแต่ไม่อยาก ให้หายไปจากความทรงจำ เพื่อให้ทรนงตนในศักดิ์ศรีและบรรพบุรุษ 

อาหารพื้นบ้านชนเผ่าไทยย้อ(หมกต่อสูตรไทยย้อ)

            ตัวต่อเป็นแมลงพิษร้ายแรง โดยเฉพาะต่อหัวเสือจำนวนมากๆ ต่อยคนเสียชีวิตได้ เพราะพิษเหล็กในรุนแรง แต่จะดุแค่ไหน ลูกอ่อนของตัวต่อที่อยู่ในรัง ก็ไม่พ้นเป็นอาหารอันโอชะของคนไทยย้อรวมถึงชาวอีสาน  ไปแล้วต่อแทบทุกชนิดทำรังบนต้นไม้  (ยกเว้น ต่อหลุม อาศัยหลุมโพรงหรือจอมปลวกเก่าทำรังบนดิน ว่ากันว่าดุกว่าต่อทุกชนิด) แต่ไม่ถูกกับมดแดง สังเกตได้ว่าสัตว์สองชนิดนี้ไม่อยู่ใกล้กัน
         วิธีที่จะไปตัดรังเพื่อเอาตัวอ่อน ต้องใส่หมวกกันน็อกปิดหน้า ใส่เสื้อกันฝนสวมถุงมือและแว่นตา ใช้ฟางหรือผ้าชุบน้ำมันเบนซินมัดปลายไม้ไผ่ แล้วสุมใกล้รังเพื่อให้เกิดควัน ให้ตัวต่อบินหนีจากรังแล้วตัดเอา  อีกวิธีหนึ่ง ถ้าเดินไปพบตัวต่อ ชาวบ้านจะจับตั๊กแตนมาเสียบไม้ล่อ มันจะตามพวกทิ้งรังมากัดกิน เหลือรังที่ไม่มีตัวต่ออยู่ ก็ไปตัดเอาได้รังต่อมาแล้ว นึ่งให้สุกทั้งรังประมาณ 10-15 นาที จากนั้นเคาะเอาตัวอ่อนออกมา เตรียมเครื่องปรุงไว้ มีหอมแดงหั่น ต้นหอม ผักนางรัก ผักอีแง่ ตะไคร้ ใบมะกรูด พริกแห้งหรือพริกสด เกลือ และปลาร้าเล็กน้อยคลุกเคล้าตัวอ่อนของต่อมกับเครื่องปรุง ตอกไข่ไก่ลงไป 1-2 ฟอง คลุกกันอีกครั้งจนส่วนผสมจับกันเป็นก้อน ตักใส่ใบตอง ย่างเตาถ่านประมาณ 20-30 นาที แกะใบตองออก ได้หมกต่อหอมกรุ่นรสแซบ  หมกต่อหาชิมได้ค่อนข้างยาก เพราะเป็นอาหารของชาวไทยญ้อ พื้นถิ่นอีสาน มาแนะนำให้รู้จักกันเท่านั้น ถึงอยากจะลอง แต่ต้องยุ่งกับแมลงมีพิษ ไม่เชี่ยวชาญชำนาญจริงๆ ไม่ควรทำ

การละเล่นจ้ำจี้ของเด็กไทยย้อ

การละเล่นจ้ำจี้เป็นการละเล่นของเด็กไทยที่มีมาแต่โบราณและเด็กๆในสมัยนั้นนิยมกันเล่นและได้มีเพลงหลายเพลงที่มีการดัดแปลงหลายเรื่องราว ซึ่งการละเล่นนี้เป็นการละเล่นที่เล่นง่ายและมีความเพลิดเพลินในการเล่น ซึ่งไม่ใช่เฉพาะเด็กไทยย้อที่นิยมเล่นกันแต่เป็นเด็กทั่วๆไปที่รู้จักการละเล่นนี้ ไม่ว่าจะเป็นเด็กไทยโซ่ หรือเด็กผูไท ที่ได้รับการฝึกเล่นจากคุณครูหรืจากผู้ใหญ่ และการละเล่นนี้ก็เป็นการละเล่นที่รู้จักกันดีในปัจจุบัน
วิธีการเล่น จำนวนผู้เล่นจะมีจำนวน 3-4 คนผู้เล่นจะวางมือบนพื้น แล้วเด็กคนแรกเป็นคนชี้นิ้วไปเรื่อยๆ พร้อมกับร้องเพลง “จ้ำจี้มะเขือเปาะ” เมื่อร้องจบแล้วนิ้วชี้ไปตกที่นิ้วของใคร คนนั้นจะต้องหดนิ้วไว้ในอุ้งมือ จากนั้นก็เริ่มร้องเพลงต่อไปเรื่อยๆ สุดท้ายนิ้วใครขาดหายไปมากที่สุดจะถือว่าเป็นผู้แพ้
เพลงประกอบ         จ้ำจีมะเขือเปราะ พายเรืออกแอ่น สาวๆ หนุ่มๆ  อาบน้ำท่าวัด เอากระจกที่ไหนส่อง กะเทาะหน้าแว่น กระแท่นต้นกุ่ม อาบน้ำท่าไหน เอาแป้งที่ไหนผัด เยี่ยมๆ มองๆ นกขุนทองร้องฮู้

การละเล่นไม้ขาโถกเถกของคนไทยย้อ

     การละเล่นไม้ขาโถกเถกเป็นการละเล่นของเด็กไทยที่มีมาแต่โบราณและเด็กๆในสมัยนั้นนิยมกันเล่นและเป็นการแข่งขันที่เด็กๆชอบลุ้นกันในตอนเล่น ซึ่งไม่ใช่เฉพาะเด็กไทยย้อที่นิยมเล่นกันแต่เป็นเด็กทั่วๆไปที่รู้จักการละเล่นนี้ ไม่ว่าจะเป็นเด็กไทยโซ่ หรือเด็กผูไท ที่ได้รับการฝึกเล่นจากคุณครูหรืจากผู้ใหญ่ และการละเล่นนี้ก็เป็นการละเล่นที่รู้จักกันดีในปัจจุบัน

      อุปกรณ์และวิธีการเล่น อุปกรณ์ ไม้ไผ่กิ่ง ๒ ลำ ถ้าไม่มีก็เจาะรูแล้วเอาไม้อื่นๆ สอดไว้เพื่อให้เป็นที่วางเท้าได้   วิธีการเล่น ผู้เล่นจะเลือกไม้ไผ่ลำตรง ๆ ที่มีกิ่ง ๒ ลำที่กิ่งมีไว้สำหรับวางเท้าต้องเสมอกันทั้ง ๒ ข้าง ผู้เล่นขึ้นไปยืนบนแขนงไม้เวลาเดินยกเท้าข้างไหนมือที่จับลำไม้ไผ่ก็จะยกข้างนั้น ส่วนมากเด็ก ๆ ที่เล่นมักจะมาแข่งขันกัน ใครเดินได้ไวและไม่ตกจากไม้ถือว่าเป็นผู้ชนะ โอกาสที่จะเล่นการวิ่งขาโถกเถก ถือเป็นการละเล่นที่เล่นได้ทุกโอกาส โดยเฉพาะในช่วงเทศกาลสงกรานต์